Zgodnie z art. 22 ust 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków (WEZ) w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa.
Do zbioru kart ewidencyjnych zabytków objętych WEZ wchodzą:
- zabytki nieruchome, w tym: zabytki architektury i techniki, historyczne układy przestrzenne, cmentarze,
- zabytki ruchome (kapliczki, pojedyncze nagrobki, pomniki),
- nieruchome zabytki archeologiczne określane mianem stanowisk archeologicznych.
Dotyczy on zarówno zabytków wpisanych do rejestru zabytków jak również zabytków pozostających poza rejestrem zabytków. Podstawą do włączenia zabytku do wez jest posiadanie przez niego wartości historycznej, artystycznej i naukowej zdefiniowanej w art. 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Ewidencja zabytków jest wstępną ochroną zabytków. Podstawę prawną ochrony konserwatorskiej dla obiektów figurujących w WEZ czynią ustalenia ochrony:
- w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
- w decyzjach o warunkach zabudowy bądź decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej.
Wojewódzką ewidencję zabytków województwa lubelskiego prowadzi Lubelski Wojewódzki Konserwator Zabytków. Dotyczy ona zabytków zlokalizowanych na terenie objętym zakresem właściwości WUOZ w Lublinie oraz jego delegatur w Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Zgodnie z kompetencjami terytorialnymi:
- WUOZ w Lublinie prowadzi WEZ dla gmin 10 powiatów: janowskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, opolskiego, puławskiego, ryckiego, świdnickiego, miasta Lublin na prawach powiatu,
- WUOZ w Lublinie – Delegatura w Białej Podlaskiej prowadzi WEZ dla gmin 5 powiatów: bialskiego, łukowskiego, parczewski, radzyńskiego, miasta Biała Podlaska na prawach powiatu,
- WUOZ w Lublinie – Delegatura w Chełmie prowadzi WEZ dla gmin 4 powiatów: chełmskiego, krasnostawskiego, włodawskiego, miasta Chełm na prawach powiatu,
- WUOZ w Lublinie – Delegatura w Zamościu prowadzi WEZ dla gmin 5 powiatów: biłgorajskiego, hrubieszowskiego, tomaszowskiego, zamojskiego i miasta Zamość na prawach powiatu.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 28 maja 2011 roku w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem wprowadziło obowiązujące wzory kart ewidencyjnych: zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków, zabytku niewpisanego do rejestru, zabytku ruchomego, zabytku techniki, zabytku archeologicznego. Sporządzenie karty ewidencyjnej stanowi formę dokumentacji i rozpoznania zasobu zabytków na terenie województwa. W kartach ewidencyjnych są zawarte następujące informacje: nazwa zabytku, miejscowość, adres i miejsce usytuowania lub przechowywania, przynależność administracyjna, dane właściciela, forma ochrony, historię zabytku, opis zabytku, zastosowany materiał, technika, styl, czas powstania, wymiary, liczba obiektów, fotografie, akta archiwalne, źródła ikonograficzne, stan zachowania i postulaty konserwatorskie, adnotacje o inspekcjach, dodatkowe uwagi oraz dane dotyczące utworzenia karty ewidencyjnej – autora karty i datę jej opracowania. Tworzenie ewidencji zabytków jest działaniem ciągłym, bo obszar zainteresowań konserwatorskich rozszerza się, a liczba obiektów uznanych za zabytkowe zwiększa się regularnie.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 10 września 2019 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem wprowadza dodatkowe ustalenia:
- włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej ewidencji zabytków może nastąpić za zgodą właściciela tego zabytku. Zgoda ta nie jest wymagana w przypadku włączenia karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego,
- właściciel lub posiadacz zabytku powiadamiany jest o sporządzeniu nowej karty ewidencyjnej zabytku, o zamiarze włączenia i wyłączenia karty ewidencyjnej zabytku z wojewódzkiej ewidencji zabytków,
Włączenie do zbioru wojewódzkiej ewidencji zabytków nie wywołuje skutków prawnych, jednak rodzi pewne obowiązki informacyjne. Zgodnie z art. 28 (u.o.z.io.z.) – niezależnie od obowiązków wynikających z opieki nad zabytkami, określonych w art. 5 nin. ustawy – właściciel lub posiadacz zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków zobowiązany jest zawiadamiać wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
- uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia,
- zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia,
- zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany,
- zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.
W stosunku do zabytków archeologicznych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków ma również zastosowanie art. 31 ust. 1a (u.o.z.io.z.), zgodnie z którym osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza realizować:
- roboty budowlane przy zabytku objętym ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub znajdującym się w ewidencji wojewódzkiego konserwatora zabytków,
- roboty ziemne lub dokonać zmiany charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki archeologiczne, co doprowadzić może do przekształcenia lub zniszczenia zabytku archeologicznego,
- jest obowiązana (z zastrzeżeniem art. 82a ust. 1) pokryć koszty badań archeologicznych oraz ich dokumentacji, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne w celu ochrony tych zabytków.
Należy przy tym zaznaczyć, że za zniszczenie, uszkodzenie zabytku ujętego w wojewódzkiej ewidencji zabytków lub za niepowiadomienie wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
- uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia,
- zagrożeniu dla zabytku niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia,
- zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego, w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany,
- zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości,
- grożą sankcje karne (patrz art. 108 i 113 u.o.z.io.z. – ostatni przepis obowiązywać będzie do 01.01.2024 r.).
PODSTAWY PRAWNE PROWADZENIA EWIDENCJI ZABYTKÓW
Ewidencja zabytków prowadzona jest na podstawie następujących aktów prawnych:
- Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (u.o.z.io.z.),
- Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. 2010, nr 75 poz. 474),
- Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. 2011 nr 113 poz. 661)
- Rozporządzenie MKiDN z dnia 10 września 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. 2019 poz. 1886)
2) Ewidencji zabytków dotyczą m.in. przepisy:
- Ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane,
- Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.