Wojewódzka Ewidencja Zabytków

By:
On:

Wojewódzka ewidencja zabytków (WEZ) regulowana jest przepisami:

  • ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2024 poz. 1292 ze zm.),
  • Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (t.j. Dz. U. 2021 poz. 56).

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakłada obowiązek prowadzenia krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków (KEZ, WEZ, GEZ).  

Każdy wojewódzki konserwator zabytków prowadzi WEZ w formie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa. Zbiór tych kart dotyczy zarówno zabytków wpisanych do rejestru zabytków, jak również zabytków pozostających poza rejestrem zabytków.

Sposób prowadzenia wojewódzkiej ewidencji zabytków określa w/w Rozporządzenie MKiDN z 2011 r. Wskazany jest w nim m.in. wzór kart ewidencyjnych prowadzonych dla zabytków figurujących w WEZ, a także tryb dokonywania zmian w WEZ – tzn. włączania i wyłączania kart ewidencyjnych z tej ewidencji oraz dokonywania zmian w treści kart ewidencyjnych (np. w zakresie aktualizacji danych adresowych zabytku, informacji dotyczących nowych ustaleń na temat jego wartości stanowiących podstawę do ujęcia w WEZ).

Zgodnie z tym samym Rozporządzeniem – Generalny Konserwator Zabytków prowadzi KEZ, w formie zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków. Gromadzenie i zarządzanie zasobem dokumentacji KEZ należy do kompetencji Narodowego Instytutu Dziedzictwa (zgodnie z zarządzeniem MKiDN z 30 stycznia 2020 r. w sprawie nadania statutu Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa).

Natomiast obowiązek prowadzenia GEZ należy do kompetencji właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). GEZ są prowadzone w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu danej gminy (wzór tych kart został również określony w przywołanym powyżej Rozporządzeniu MKiDN). W GEZ powinny być ujęte znajdujące się na terenie danej gminy zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków oraz zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków, a także inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (które należy rozumieć jako pisemną akceptację właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków). Wobec powyższego jeżeli karta danego zabytku jest ujęta w WEZ, to ten zabytek musi również posiadać opracowaną kartę adresową, która powinna być włączona do GEZ.

Zgodnie z art. 22 ust 7 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami WEZ może zawierać dane osobowe właściciela lub użytkownika zabytku – przy czym udostępnianie tych danych podlega ograniczeniom wynikającym z przepisów dotyczących ich ochrony (RODO).

WEZ województwa lubelskiego dotyczy zabytków zlokalizowanych na terenie objętym zakresem właściwości WUOZ w Lublinie oraz jego delegatur w Białej Podlaskiej, Chełmie i Zamościu. Zgodnie z kompetencjami terytorialnymi sprawy z zakresu WEZ prowadzi:

  • WUOZ w Lublinie dla obszarów gmin z 10 powiatów: janowskiego, kraśnickiego, lubartowskiego, lubelskiego, łęczyńskiego, opolskiego, puławskiego, ryckiego, świdnickiego, miasta Lublin na prawach powiatu,
  • WUOZ w Lublinie – Delegatura w Białej Podlaskiej dla obszarów gmin z 5 powiatów: bialskiego, łukowskiego, parczewski, radzyńskiego, miasta Biała Podlaska na prawach powiatu,
  • WUOZ w Lublinie – Delegatura w Chełmie WEZ dla obszarów gmin z 4 powiatów: chełmskiego, krasnostawskiego, włodawskiego, miasta Chełm na prawach powiatu,
  • WUOZ w Lublinie – Delegatura w Zamościu prowadzi WEZ dla obszarów gmin z 5 powiatów: biłgorajskiego, hrubieszowskiego, tomaszowskiego, zamojskiego i miasta Zamość na prawach powiatu.

Wzory kart ewidencyjnych WEZ:

Z dniem wejścia w życie Rozporządzenia MKiDN w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków (tj. 2 czerwca 2011 r.) – dotychczas wykonane karty ewidencyjne zabytków (które były opracowywane wyłącznie w celach dokumentacyjnych), stały się kartami ewidencyjnymi zabytków w rozumieniu tego Rozporządzenia. Należą do nich m.in.:

  • karty ewidencyjne architektury i budownictwa (tzw. karty zielone),
  • karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa (tzw. karty białe),
  • karty ewidencyjne cmentarzy,
  • ewidencje zabytkowej zieleni,
  • karty ewidencyjne zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków,
  • karty ewidencyjne zabytków nieruchomych niewpisanych do rejestru zabytków,
  • karty zabytków ruchomych,
  • karty ewidencyjne zabytków ruchomych techniki,
  • karty ewidencyjne zabytków archeologicznych.

Aktualnie obowiązujące wzory nowozakładanych kart ewidencyjnych zostały określone w załącznikach Rozporządzenia MKiDN z 2011 r.

Szczegółowe informacje na temat w/w kart oraz ich zawartości są dostępne na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa (link do publikacji: https://nid.pl/zasoby/ewidencja-zabytkow-zasoby/ ).

Procedura włączania / wyłączania kart ewidencyjnych z WEZ:

W aktualnym stanie prawnym włączenie zabytku do WEZ/ wyłączenie z tej ewidencji jest czynnością materialno-techniczną (włączenie karty ewidencyjnej do zasobu WEZ / wyłączenie karty ewidencyjnej z tego zasobu), dokonywaną z urzędu przez Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Do tych czynności nie mają zastosowania przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (nie jest prowadzone postępowanie administracyjne w tej sprawie).

Podstawą włączenia zabytku do WEZ jest karta ewidencyjna, opracowana dla zabytku posiadającego wartości historyczne, artystyczne i naukowe, zdefiniowane w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 3 ust. 1-4, 12-14 ustawy).

Podstawą wyłączenia karty ewidencyjnej zabytku z WEZ jest utrata powyższych wartości.

Stosownie do § 14 ust. 1 tego Rozporządzenia wojewódzki konserwator zabytków włącza kartę ewidencyjną zabytku do WEZ po sprawdzeniu, czy dane zawarte w karcie ewidencyjnej zabytku są wyczerpujące i zgodne ze stanem faktycznym, a także czy dokumentacja fotograficzna zabytku umożliwia jego identyfikację.

Procedura włączania/ wyłączania kart ewidencyjnych z WEZ została określona szczegółowo w przepisach Rozporządzenia MKiDN z 2011 r. przy czym – zgodnie z nowelizacją tych przepisów (dokonaną na mocy Rozporządzenia MKiDN z dnia 10 września 2019 r. – Dz.U. 2019 poz. 1886), od dnia 19 października 2019 r. wprowadzono obowiązek powiadamiania właścicieli zabytków o podejmowanych kolejno czynnościach związanych z włączaniem  kart ewidencyjnych zabytków z WEZ i ich wyłączaniem z WEZ. W związku z powyższym, wojewódzki konserwator zabytków zawiadamia właściciela lub posiadacza zabytku o zamiarze włączenia karty ewidencyjnej do WEZ (o zamiarze wyłączenia karty ewidencyjnej z WEZ lub o sporządzeniu nowej karty ewidencyjnej), na co najmniej 14 dni przed planowanym terminem włączenia karty do WEZ (odpowiednio – wyłączenia z ewidencji lub sporządzenia nowej karty). Następnie, wojewódzki konserwator zabytków zawiadamia właściciela lub posiadacza zabytku, odpowiednio o – włączeniu karty ewidencyjnej do WEZ, wyłączeniu karty ewidencyjnej z WEZ lub o sporządzeniu nowej karty (do zawiadomienia o włączeniu zabytku do WEZ lub o sporządzeniu nowej karty ewidencyjnej zabytku dołączana jest uwierzytelniona kopia karty). Powyższe zawiadomienia umieszczane są także na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

W przypadku zabytku będącego historycznym układem urbanistycznym lub ruralistycznym, historycznym zespołem budowlanym, terenem na którym znajduje się znaczna ilość zabytków archeologicznych, lub nieruchomością o nieuregulowanym stanie prawnym – wojewódzki konserwator zabytków nie ma obowiązku indywidualnego zawiadamiania właściciela lub posiadacza zabytku nieruchomego o sporządzeniu nowej karty WEZ, o zamiarze jej włączenia lub wyłączania z WEZ, czy o wyłączaniu tej karty z WEZ. W/w zawiadomienia podawane są do publicznej wiadomości na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

O włączeniu karty ewidencyjnej do WEZ albo o sporządzeniu nowej karty ewidencyjnej zabytku, wojewódzki konserwator zawiadamia także niezwłocznie właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – w celu ujęcia karty adresowej tego zabytku w GEZ albo opracowania dla niego nowej karty adresowej, która powinna być włączona do GEZ.

W przypadku zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru, przed włączeniem jego karty ewidencyjnej do WEZ, wojewódzki konserwator zabytków występuje do właściciela zabytku o wyrażenie pisemnej zgody na dokonanie tej czynności. Zgoda ta nie jest wymagana w przypadku włączenia karty ewidencyjnej zabytku nieruchomego niewpisanego do rejestru.

WEZ podlega nieustannej weryfikacji i aktualizacji. Zamieszczone na stronie BIP naszego Urzędu wykazy dotyczące zabytków nieruchomych, których karty ewidencyjne zostały włączone do WEZ, posiadają charakter poznawczy. Natomiast, w przypadku historycznych miast lub założeń przestrzennych (np. zespołów rezydencyjnych, folwarcznych, przemysłowych lub układów ruralistycznych), ochroną konserwatorską objęte są całe obszary zabytkowej zabudowy, bez wyszczególnienia w spisie poszczególnych budynków czy działek. Oznacza to konieczność indywidualnego weryfikowania statusu nieruchomości. Z uwagi na powyższe – w celu potwierdzenia faktu ujęcia zabytku w WEZ prosimy o kontakt z WUOZ w Lublinie lub jego delegaturami (zgodnie z właściwością terytorialną).

Aktualizacja karty ewidencyjnej włączonej do WEZ:

W sytuacji, gdy karta ewidencyjna zabytku jest już włączona do WEZ, ale zaistniała konieczność zastąpienia niezgodnych ze stanem faktycznym lub prawnym danych zawartych w tej karcie, odpowiednio – danymi zgodnymi ze stanem faktycznym lub prawnym, ujawnienia nowych danych lub usunięcia błędnych danych, wojewódzki konserwator zabytków sporządza dla tego samego zabytku nową kartę ewidencyjną, zawierają dane zgodne ze stanem faktycznym i prawnym.

Pierwotną kartę adresową zabytku pozostawia się w WEZ, łącząc ją trwale z nową kartą ewidencyjną zabytku.  Jest to tzw. aktualizacja karty ewidencyjnej.

Obowiązek zawiadamiania właściciela, posiadacza zabytku  o aktualizacji karty jest taki sam jak przy włączaniu kart do WEZ lub wyłączaniu tych kart z WEZ.

Skutki włączenia karty ewidencyjnej do WEZ:

Celem sporządzenia karty ewidencyjnej zabytku jest tylko udokumentowanie i rozpoznanie zasobu zabytków na terenie województwa, jednak z chwilą formalnego włączenia tej karty do WEZ po stronie właściciela lub posiadacza pojawiają się obowiązki wynikające z art. 5, art. 28 ust. 1, art. 110 ustawy o ochronie zabytków:

  • opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: naukowego badania i dokumentowania zabytku, prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości, popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
  • właściciel lub posiadacz zabytku znajdującego się w WEZ jest zobowiązany do zawiadomienia wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
  • uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zdarzenia,
  • zagrożeniu dla zabytku, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o wystąpieniu zagrożenia,
  • zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany,
  • zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości.
  • właściciel lub posiadacz zabytku, który nie zabezpieczył go w należyty sposób przed uszkodzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą – podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

W stosunku do zabytków archeologicznych ujętych w WEZ ma również zastosowanie art. 31 ust. 1a ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zgodnie z którym osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza realizować roboty budowlane przy zabytku objętym ochroną konserwatorską na podstawie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub znajdującym się w WEZ – jest zobowiązana pokryć koszty badań archeologicznych oraz ich dokumentacji, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest niezbędne w celu ochrony tych zabytków.

W związku z dokonanym włączeniem karty zabytku do WEZ po stronie wójta/ burmistrza/ prezydenta pojawiają się następujące obowiązki wynikające z art. 22 ust. 5 pkt 1 i pkt 2 oraz art. 19, art. 22 :

  • jeżeli wojewódzki konserwator zabytków włączy kartę ewidencyjną zabytku do WEZ, to obowiązkiem wójta jest sporządzenie karty adresowej tego zabytku i włączenie jej do GEZ. Czynność włączenia do GEZ karty adresowej zabytku uprzednio ujętego w WEZ, jest zatem czynnością związaną, pochodną w stosunku do czynności włączenia karty ewidencyjnej zabytku do WEZ i niezależną od ocen wójta (burmistrza, prezydenta), co do zabytkowego charakteru przedmiotu wpisu do tej ewidencji. Wójt (burmistrz, prezydent) nie ma również kompetencji do dokonywania oceny treści karty ewidencyjnej ujętej w WEZ, a jego obowiązki związane z przeniesieniem wpisu z WEZ do GEZ, ograniczone są do zweryfikowania, czy dane zawarte w karcie adresowej są wyczerpujące i zgodne z danymi zawartymi w karcie ewidencyjnej zabytku.
  • podstawę prawną ochrony konserwatorskiej dla obiektów, których karty ewidencyjne zostały włączone do zasobu WEZ czynią ustalenia ochrony:
  • w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
  • w decyzjach o: warunkach zabudowy, ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej lub ustaleniu lokalizacji linii kolejowej.

Ponadto w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków.

  • ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami.

Skutki prawne wynikające z włączenia karty ewidencyjnej zabytków do WEZ określają również przepisy:

  • ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, zgodnie z którą w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w GEZ, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 39 ust. 3).
  • ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w myśl przepisów której:
  • ustalenia planu ogólnego określa się, uwzględniając uwarunkowania rozwoju przestrzennego gminy, znajdujące się na obszarze gminy zabytki ujęte w WEZ (art. 13b pkt 3 lit. j),
  • decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w odniesieniu do obszarów i obiektów ujętych w WEZ wydaje się po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 53 ust. 4 pkt 2).