LISTA ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA KULTURY UNESCO
16 listopada 1972 r. Konferencja Generalna UNESCO przyjęła konwencję o Światowym Dziedzictwie Kultury i Środowiska Naturalnego. Przedstawiciele międzynarodowej społeczności postanowili wyróżnić te miejsca na globie ziemskim, które są przykładem kultury materialnej różnych narodów lub unikatem środowiska naturalnego. Wpisując je na Listę Światowego Dziedzictwa, Konwencja wskazuje również na obowiązek ochrony tych szczególnych miejsc przed degradacją.
Zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami minister właściwy do spraw kultury i dziedzictwa narodowego może przedstawić Komitetowi Dziedzictwa Światowego wniosek o wpis pomnika historii na „Listę dziedzictwa światowego” w celu objęcia tego Pomnika ochroną na podstawie Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjętej w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. (Dz. U. z 1976 r. poz. 190 i 191).
Obiekty kandydujące do wpisu na Listę muszą spełniać przynajmniej jeden z następujących warunków: być przykładem dzieła geniuszu ludzkiego, stanowić świadectwo wielkiego oddziaływania w danej epoce i sferze kulturowej (wpływ na rozwój architektury lub sztuki monumentalnej), być jedynym lub rzadko spotykanym przykładem budowli lub zespołu architektonicznego. Bardzo istotnym warunkiem jest także kryterium autentyczności, a więc zachowania pierwotnego kształtu i rozplanowania, materiału, z którego zostały wykonane oraz otocznia pozbawionego współczesnych ingerencji. Zgłoszony przez dany kraj zabytek ocenia Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków (ICOMOS).
Konwencja dotycząca ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO została przyjęta przez Konferencję Generalną UNESCO w 1972 r. i weszła w życie w 1975 r. Polska złożyła dokument ratyfikacyjny w 1976 r.
Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, obejmującą przykłady zabytków kultury przedstawiających unikalną wartość historyczną, naukową i artystyczną oraz reprezentatywność dla danego kręgu kulturowego, wpisano w 1992 roku Stare Miasto w Zamościu – wybitny przykład miasta renesansowego zaprojektowanego w oparciu o włoskie teorie „miasta idealnego”, stanowiącego dzieło jednego twórcy i jednego fundatora.
Zamość jest przykładem miasta, które zachowało pierwotny układ urbanistyczny, z fortyfikacjami i zabudową, w które występują cechy architektury włoskiej i tradycyjnej lokalnej. To prywatne miasto zostało założone przez hetmana Jana Zamoyskiego w 1580 roku według teoretycznych włoskich wzorców. Rozplanowanie miasta z fortyfikacjami, na planie wydłużonego pięcioboku, oraz najważniejsze budowle zaprojektował Bernardo Morando. Dzięki temu twórcy rozpowszechnił się model piętrowej kamienicy przyrynkowej z podcieniami, zwieńczonej attyką. Architekturą wyróżnia się ratusz, gmach Akademii Zamojskiej, kolegiata (obecna katedra) i inne świątynie oraz klasztory. Zamość był miastem kupieckim lecz także ważną twierdzą w systemie obronnym Rzeczypospolitej. Jako jedno z niewielu miast przetrwał oblężenie w czasie szwedzkiego „potopu” w połowie XVII wieku.
W 2018 roku Interdyscyplinarny zespół naukowy w składzie: Anna Fortuna –Marek, Andrzej Siwek, Bogusław Szmygin, opracował monografię „Stare Miasto w Zamościu. Dobro Światowego Dziedzictwa UNESCO: ocena wartości i plan zarządzania”.
Publikacja dostępna na: https://pub.pollub.pl/publication/8582/
Informacje dostępne są na stronach: www.unesco.pl , www.zabytki.zamosc.pl , www.nid.pl